Lessen van een sociopaat

Wat ik leerde van drie nieuwe boeken over mentale gezondheid

Hi! Welkom aan (200+😱) nieuwe lezers en dank aan drie gulle donateurs! Ik ben Lena Bril, journalist en filosoof, en werk momenteel aan een boek over de vraag: waarom zitten zoveel mensen in therapie? In deze sub schrijf ik elke maand over mentale gezondheid, en, naja, eigenlijk over alles wat me fascineert. Zoals celebrity culture of moderne relaties. Onderin vind je altijd een lijstje met lees-luister-en kijktips. Enjoyyy!

Gezelliger dan pillen en therapie

Afgelopen maand las ik drie totaal uiteenlopende boeken over mentale gezondheid. The Balanced Brain (2023), waarin neurowetenschapper Camilla Nord de zin en onzin over een gezond brein uiteenzet. The Connection Cure (2024), een overtuigend pleidooi van journalist Julia Hotz voor een nieuwe kijk op (mentale) gezondheidszorg. En de memoires van moeder en therapeut Patric Gagne: Sociopaat (2024). Tot mijn verbazing haalde ik uit alledrie dezelfde les.

Camilla Nord laat in de The Balanced Brain zien dat geestelijk welzijn complex is en afhankelijk van talloze factoren. Denk aan je genen, eerdere ervaringen, je gewoontes, je hormoonhuishouding en lichamelijke fitheid. Om die reden werkt de ene therapie wel voor de een, maar niet voor de ander. Nord legt ook helder uit dat medische interventies – cognitieve gedragstherapie, medicatie – dezelfde soort effecten hebben op het brein als alledaagse activiteiten. Een sprekend voorbeeld vond ik ‘sociaal lachen.’ Een paar minuten samen met vrienden of collega’s lachen om, zeg, Winter vol Liefde, heeft dezelfde pijnstillende effecten (zij het in mindere mate) als morfine.

In The Connection Cure neemt Julia Hotz de lezer mee langs plekken over de hele wereld waar zorgverleners mensen helpen met lichamelijke en psychische ziekten middels koud-water zwemmen, vissen, wielrennen of kunst maken. De gemene deler: de activiteiten ondernemen ze samen, in een groep gelijkgestemden. Deze vorm van zorg heet ‘social prescribing’ en is, blijkt uit onderzoeken, bijzonder effectief.

Minder goed academisch onderbouwd (maar een stuk juicier) vond ik Sociopaat (gratis te beluisteren op Podimo en Spotify Premium). Hierin vertelt Patric Gagne uitvoerig en extreem openhartig over haar leven als sociopaat. Als jonge vrouw steelt ze, sluipt bij de buren naar binnen, steekt klasgenoten met potloden in hun schedel, maar voelt geen enkele berouw. Ze voelt sowieso vrijwel niets: geen schaamte, geen medelijden, geen angst.

Wat ze wel voelt: een onstilbare drang om verboden dingen te doen. Die drang, beschrijft Gagne, komt voort uit een al maar opbouwende spanning, een soort psychische stress, die op den duur onhoudbaar wordt. Ze is zich voortdurend bewust van haar afwijkende persoonlijkheid – haar gebrek aan emoties, empathie en moreel besef – en het dreigende gevaar dat ze ontmaskerd zal worden en verstoten door haar sociale omgeving. Ze sluit met zichzelf een pact: om aansluiting te vinden bij de samenleving (en niet in de gevangenis te belanden) mag ze anderen geen pijn doen en moet ze haar drang op andere manieren te kanaliseren (zoals: naar de begrafenis van wildvreemden gaan). Pas als ze liefde vindt, voelt ze zich eindelijk geaccepteerd – en verdwijnt haar drang.

Geestelijk welzijn, laten deze drie boeken zien, is onlosmakelijk verbonden met dat gevoel van sociale acceptatie. Of je mee kunt lachen met je collega’s, of je je thuis voelt bij een zwem-of kunstclubje, of zelfs je donkerste kanten niet veroordeeld worden door anderen. Een hoopvolle boodschap: niet iedereen met adhd of burn-out hoeft aan de pillen of in therapie. Misschien is de oplossing voor al die psychische problemen een stuk simpeler en gezelliger: wat vaker grappen maken, de vreemdeling opnemen in de groep en niet te snel oordelen over andermans eigenaardigheden.

Tipssss

• Drie van de vijfentwintig bestgelezen stukken van 2024 op de site van The New Yorker gingen, opvallend genoeg, over familierelaties. Op de valreep kwam daar eind december nog een indrukwekkend artikel in hetzelfde thema bij: Over de schrijver Alice Munro, die tot haar dood zweeg over het seksuele misbruik in haar gezin. Het is nogal een kluif, maar absoluut de moeite waard.

• Familie staat hoog op de interesseladder van lezers, net als het onderwerp vriendschap. Zo schreef ik een paar jaar geleden dit essay over de onmogelijke spagaat in de doorsnee millennialvriendschap en voor Volkskrant Magazine stelde ik de vriendschapsetiquette op. Lynn Berger (scherp als altijd) duidt op De Correspondent waarom de vriend de belangrijkste relatie is van deze tijd.

• Wat verklaart het succes van de opruimcoach?

• Marja Pruis rekende in de Groene Amsterdammer af met de feministische discussie over de film Babygirl.

• Eveneens in de Groene: dit slimme stuk over hoe bange ouders hun pubers 24/7 digitaal bespioneren.

• In Trouw vroeg ik mij af: wat is het nut van al die gezonde gewoontes, goede routines en life hacks uit zelfhulpboeken?

• Voor diezelfde krant beschreef ik waarom cognitieve gedragstherapie niet werkt voor iedereen (en mensen geen computers zijn).

• Voor iedereen met slaapproblemen: ik ben dol op de kussenspray van het merk This Really Works. Dit slaapparfum werkt natuurlijk niet écht tegen insomnia (alhoewel je hoopt op een flink placebo-effect met zo’n naam) maar het ruikt wel een stuk lekkerder als je wakker ligt.

Tot de volgende!

FYI. In deze nieuwsbrief zitten een paar affiliatelinkjes (in de boeken).