Hoe ik van mijn rouwangst afkwam
Vijftien minuten met Tim Ferriss, de schaduwzijde van roem en de spermacrisis
De Engelse taal kent twee woorden voor rouwen: mourning (de uiting van rouw – denk rituelen, zoals de uitvaart) en grieving (de interne beleving van het verlies). Wij moeten het met één concept doen – en dat is jammer.
Want daardoor komt de nadruk veelal te liggen bij de persoonlijke ervaring: hoe voelt het verlies voor de nabestaanden?
Rouwen zonder locatie
De afgelopen maand verdiepte ik me het in het onderwerp (niet toevallig, in april is de vijftiende sterfdag van mijn vader) en sprak met antropologen, sociologen, een literatuurwetenschapper en een begrafenisondernemer en leerde: rouw is véél meer dan het voelen van emoties.
Zo leerde ik van literatuurwetenschapper Krina Huisman, die zichzelf ‘verlieskundige’ noemt, dat rouwen een proces is waarbij je een nieuw verhaal maakt over jezelf. Een verhaal waarin het verlies een plek krijgt en je identiteit een metamorfose.
Krina vertelde me ook dat de dood van God heeft geleid tot een ‘voorstellingscrisis.’ Met de ontkerkelijking verloren we ons geloof in een hiernamaals, met als gevolg dat je de doden geen locatie kunt geven in je fantasie. Dat maakt het vormgeven van de band met de overledene moeilijker, want ik welke context moet je de gestorvenen voorstellen?
Spullen zijn het nieuwe hiernamaals
Antropoloog Yvon van der Pijl voegde daaraan toe dat de secularisatie een rituelenvacuüm achterliet, die we nu mondjesmaat opvullen met nieuwe rituelen. Omdat we niet meer geloven dat de overledene in de hemel is, zijn die moderne rituelen vaak ‘materieel’ – wederom een poging om de dode (letterlijk) een plek te geven. Denk aan as-tatoeages, sieraden en foto’s.
Vrijwel alle rouwdeskundigen die ik sprak, wezen op grote maatschappelijke angst voor rouwenden. Uit angst voor Grote Emoties vermijden mensen liever mensen in de rouw, of maken uit ongemak de pijnlijkste opmerkingen (‘Gelukkig heb je twee lévende kinderen.’) Die Grote Emoties verplaatsen daarom naar sociale media, zoals #grieftok, waar rouwenden ongefilterd jammeren en huilen.
De remedie voor deze rouwangst, leerde dit onderzoek mij, is even voor de hand liggend als onwennig: stel veel vragen en luister naar de rouwenden.
Tipsss
Voor wie zich verder wil verdiepen in moderne rouw kan ik de volgende boeken van harte aanbevelen: En steeds is alles er, van Marjoleine de Vos (ik schreef er dit persoonlijke verhaal over), Helpen bij verlies en verdriet van Manu Keirse, en Van het lot een plot maken (het proefschrift van Krina Huisman, gratis te downloaden). Ook aanrader: Capitalism and the Death Drive, een klein filosofisch boekje van Byung-Chul Han.
Luisteren is bijzonder moeilijk. Ter inspiratie: dit fascinerende filosofische essay over stilte.
Paniek! Het geboortecijfer holt wereldwijd achteruit. Hoe komt dat? En is het daadwerkelijk een probleem? Ezra Klein interviewt demograaf Jennifer D. Sciubba, die laat zien dat de oorzaak zit in kleine dingen (van de vierpersoonsauto tot restaurants waar je niet kunt reserveren).
Voortplanting wordt altijd als een vrouwenzaak gezien: zij zouden het moederschap uitstellen en daardoor tegen vruchtbaarheidsproblemen aanlopen. Mannen blijven vaak buiten schot – terwijl er een wereldwijde spermacrisis gaande is.
Gezinnen krimpen én het leeftijdsverschil tussen het eerste en tweede kind groeit. De oorzaak: ouders willen nóg meer tijd en energie per kind investeren (en daar profiteert vooral de oudste van).
Ik blijf mij verbazen over deze statistiek: sinds (Amerikaanse) vrouwen massaal werken, zijn zij gemiddeld méér tijd gaan besteden aan de opvoeding. Toen vrouwen dus ‘huismoeder’ waren, kostte de kinderen mínder tijd.
Ik zie het ook om mij heen: ouders, en vooral moeders, zijn voortdurend bezig met de ontwikkeling van hun kind. Wetenschappelijke papers dienen als uitgangspunt voor een zoektocht naar een perfecte balans tussen stimulatie (al dan niet met speelgoedabonnement) en slaap (veelal met hulp van een coach of cursus).
Dat brengt me op Tim Ferriss, de grondlegger van zo ongeveer alle optimalisatietrends (stel híj krijgt een kind). Voor de Groene Amsterdammer mocht ik hem interviewen (maar liefst vijftien minuten lang!) en schreef dit profiel over de man achter The 4-Hour Work Week.
Tot slot zag ik Dream Scenario. Nic
olas Cage speelt een Ross Geller-achtig type dat plots opduikt in de dromen van mensen over de hele wereld. Niet zo goed als Sick of Myself (het meesterlijke debuut van regisseur Kristoffer Borgli, met hilarische bespiegelingen op slachtofferschap en diversiteit) maar ook deze film bevat interessante reflecties, zoals op roem en cancelcultuur.
Tot de volgende!