De wonderlijkste comeback van 2025

Over sexy Rabbijnen, mystiek in de politiek, afwijzing en de luiste filosoof op aarde.

Hi! In Therapie heeft nu 4.000 lezers🩵🩵🩵 Voor wie nieuw is hier: Ik ben Lena Bril, journalist en filosoof, en werk momenteel aan een boek over de vraag: waarom zitten zoveel mensen in therapie? In deze sub schrijf ik over mentale gezondheid, en, naja, eigenlijk over alles wat me fascineert. Zoals celebrity culture of moderne relaties. Vind je deze Substack interessant? Stuur ‘m door! Op naar de 5.000 lezers.

God is dood, verklaarde Nietzsche in 1882 (vergeef me dit cliché). Sindsdien is de mens op zoek naar allerlei nieuwe manieren om het gat dat God heeft achtergelaten op te vullen. We vereren supersterren als halfgoden, we zoeken naar betekenis in therapie, hopen transcendentie te ervaren tijdens een psychedelicatrip, op een festival, of, zoals de personages van White Lotus, in een semi-spiritueel wellnessresort.

Een paar decennia leken we daar content mee: we hadden de ketenen van de kerk afgeworpen en genoten van onze vrijheid. Spiritualiteit vonden we maar vaag, liever streefden we naar geluk en haalden we betekenis, aldus onderzoek van Sociaal en Cultureel Planbureau, uit ‘leuke dingen doen.’

Dat sentiment lijkt te kantelen. Misschien voelen we ons toch niet thuis in een onttoverde wereld, misschien hebben we een geloof nodig in iets groters dan wijzelf. Of, zoals het SCP al concludeerde: voor veel mensen is zelf betekenis geven aan het leven op aarde een zware opgave – met toenemende spanning en burn-outs als gevolg.

In de populaire cultuur is God in ieder geval bezig met een comeback. Millennialschrijver Sally Rooney flirt in haar laatste roman hevig met katholicisme. De hotste Netflixserie van 2024 ging over een rabbijn. Op HBO staat sinds kort ook een Franse serie over een vrouwelijke rabbijn (wiens seculiere vader, heel passend, psychotherapeut is). Popster Maggie Rogers volgde, om te voldoen aan de religieuze behoefte van haar fans, een opleiding Theologie. Op TikTok vertellen Gen-Z’ers over hun herontdekking van het geloof. En in Nederland onderzocht millennialjournalist Jonah Falke het leven op de Bible Belt.

Rationele argumenten voor irrationaliteit

New York Times-journalist Ross Douthat geeft in Believe: Why Everyone Should Be Religious een aantal rationele argumenten om te geloven in god. Douthat stelt dat religie niet alleen waar is, maar zelfs logisch, ondanks (of juist dankzij) de vooruitgang van de wetenschap. In zijn boek stelt hij dat de wetenschap de 'gaten' in ons begrip van de wereld niet dicht, maar juist vergroot — en dat die gaten steeds vaker wijzen op iets bovennatuurlijks. Douthat gelooft, verassend genoeg, niet in een abstracte God, maar in een traditioneel Opperwezen dat ingrijpt in de wereld, die wonderen verricht en ‘zich laat ervaren.’ Hij ziet dat ook als redelijk en alledaags: miljoenen mensen rapporteren immers nog steeds religieuze of mystieke ervaringen. Dat zijn volgens hem geen massapsychoses, maar rauwe, reële ervaringen die om duiding vragen.

In NRC stuitte ik op nog een interessant argument voor de terugkeer van een vorm van religie of spiritualiteit. Volgens Joost Vervoort (universitair hoofddocent Transformatieve Verbeelding aan de Universiteit Utrecht) is geloven een enorme politieke kracht. Mensen zijn symbolische, mythische en emotionele wezens, maar enkel extreemrechtse politieke partijen spelen nu in op de spirituele behoefte van de mens. Progressieve politici blijven liever weg van alles wat religieus is, terwijl, aldus Vervoort ‘echte spiritualiteit altijd samengaat met het verlangen naar een betere wereld.’ Willen we de wereld verbeteren, dan zullen we, kortom, beroep moeten doen op onze capaciteit om te geloven.

Geloven als medicijn

Van religie is ook bekend dat zij beschermt tegen mentale klachten. Niet voor niets vinden veel verslaafden uiteindelijk een vorm van heling bij God. Tijdens mijn ‘mental health journey’ heb ik ook regelmatig gewenst dat ik geloofde in een God, dat ik mijn lot kan overdragen aan iets groters, iets buiten mezelf.

Vaak dacht ik dan aan mijn metafysicadocent Victor Kal (die zelf op late leeftijd bekeerde tot het Jodendom). Hij omschreef de religieuze beweging als het opruimen van je bureau in de hoop op inspiratie. Je maakt ruimte, zodat nieuwe ideeën naar je toe kunnen komen – het is een handelen, maar een voorbereidend handelen (en daarmee op een bepaalde manier passief). Je erkent namelijk dat je, ondanks het rommelen met de spullen op je bureau, inspiratie niet kunt afdwingen. Die kijk op religie heeft me altijd aangetrokken: het lijkt me een welkome bevrijding van de mythe dat je overal controle over hebt. Maar ik heb nooit een geloofsgemeenschap of spirituele community gevonden waarvan ik dacht: daar wil ik bij horen. Religie werkt in die zin zoals het netwerkeffect – als al je vrienden op WhatsApp blijven, is het moeilijk overstappen naar Signal.

En nu: spoileralert!

Mijn lievelingspersonage in White Lotus – Laurie – vond God uiteindelijk niet in Thailand, maar kwam tot het inzicht dat betekenis, voor haar, lag in het samenzijn met dierbaren (ook als dat roddelzieke vriendinnen zijn). En, zoals ze het mooi verwoordde in de seizoensfinale: in het verstrijken van de tijd. Daarin schuilt ook een vorm van overgave, het leven laten gebeuren in plaats van haar te proberen te beheersen (zoals: met botox). De vraag is: zal het genoeg zijn, zo’n aardse vorm van zingeving? Of keert Laura met haar vriendinnengroep volgend seizoen terug (ik hoop op een berg in Zwitserland), nog steeds zoekend naar iets om dat Godvormige gat mee op te vullen?

Tipsss

• De populairste filosoof van deze tijd schrijft elke dag slechts drie zinnen – en pleit voor luiheid. De Groene Amsterdammer

• Ik las Rejection, een sensationele roman waarin schrijver Tony Tulathimutte de effecten van afwijzing op zijn personages onderzoekt. Denk: een mannelijke feminist met een smalle-schouderscomplex die in veertig jaar één keer seks heeft, de onaantrekkelijkste vrouw in een vriendinnengroep die wordt afgewezen door haar beste vriend, of een BDSM-liefhebber die zich zo schaamt voor zijn seksuele voorkeur dat hij enorme bedragen uitgeeft aan sekswerkers. De rode draad door al deze verhalen wordt kernachtig samengevat door een van de personages: “Love is not an accomplishment, yet to lack it still somehow feels like failure.”

• Met enige ergernis las ik een tijd terug Generatie Angststoornis van Jonathan Haidt. Een jaar na verschijning interviewt Ezra Klein hem – een verassend gelaagd, gesprek over de invloed van amorele beelden, een gebrek aan traditie en de nadelen van verbroken familiebanden.

• Ik ben gefascineerd door deze Substack, waarin Sarah Fay (de auteur van het essay over eenzaamheid uit mijn vorige nieuwsbrief). Fay (decennia geplaagd door mentale problemen) werkt aan een boek over haar lange weg naar heling en deelt tijdens het proces al hoofdstukken in audiovorm met haar lezers.

Ik werk aan een groot artikel over afwijzing. Wil je jouw ervaring (anoniem) met mij delen? Stuur me gerust een mail of privé-bericht. Tips voor academici of interessante denkers die ik over dit onderwerp moet spreken, ook van harte welkom. Tot de volgende!