De liefde heeft een PR-probleem, laat The Materialists zien.

Hoe kies je een levenspartner?

Dit weekend had ik voor het eerst in maanden weer een zondag zonder plannen en kon ik op mijn favoriete solodate: de bioscoop. Op het programma: The Materialists, de nieuwe film van Celine Song, regisseur van Past Lives (één van de mooiste liefdesverhalen van de afgelopen jaren).

De zaal was, ondanks de hitte en het tijdstip (midden op de dag), tot op de laatste stoel gevuld met mensen zoals ik: eind twintig, begin dertig – de levensfase waarin je een levenspartner behoort te vinden.

The Materialists gaat dan ook over de vraag: waarop baseer je die partnerkeuze? De film volgt Lucy (gespeeld door Dakota Johnson), een high-end matchmaker, een ware homo-economicus: ijskoud, berekenend en rationeel. In één van de eerste scènes somt Lucy, top performer op haar werk en zelf notoir vrijgezel, de succesfactoren voor een duurzame match op alsof ze bij McKinsey werkt: zelfde sociaal-economische achtergrond, zelfde politieke voorkeur, gelijksoortige opvoeding. De liefde, wil ze maar zeggen, is nog steeds, net als ten tijden van het gearrangeerde huwelijk, een zakendeal.

De magische klik en onromantische rekensommen

De werkelijkheid, leerde ik tijdens de research voor dit artikel, is, deels zo onromantisch als Lucy’s gecalculeerde voorstelling van de liefde. Om die ene magische ‘klik’ met een ander te voelen (je weet wel, dat mysterieuze moment waar hele datingshows omheen gebouwd zijn), heb je namelijk een gevoel van vertrouwdheid nodig. Je moet, om verliefd te kunnen worden, een mate van ontspanning hebben. Die voelen we sneller, vertelde wetenschapsjournalist Mark Mieras mij, als de ander op ons lijkt. Ofwel: iemand met hetzelfde opleidingsniveau, soortgelijke financiële situatie-en afkomst, zelfde soort smaak en cultureel referentiekader. Zelfs overeenkomsten in uiterlijk helpen bij zo’n vertrouwd gevoel.

Anderzijds helpt het als een partner, zoals Lucy stelt, van gelijke ‘waarde’ is: evolutionair gezien is dat namelijk ‘de veiligste keuze’. Onbewust maken mensen op basis van al die criteria een inschatting: is de ander van ‘mijn niveau?’ Daten met iemand van ‘hogere waarde’, doen we liever niet, want: risicovol. De kans dat degene jouw verlaat voor een ‘waardevollere’ partner ligt immers op de loer. Settelen met iemand van een lagere waarde is eveneens suboptimaal: mensen willen onbewust het ‘best mogelijke’ voor hun hypothetische nageslacht (ook als ze helemaal geen kinderwens hebben).

De personages in The Materialists (rijke New Yorkers) zijn allemaal geobsedeerd met deze rekensommen: ze maken uitgebreide checklisten, met ‘non-negotiables’ (Voor mannen betekent dat: zij moet 'fit' zijn – lees: dun. Voor vrouwen: hij moet geld hebben en een bos haar), allemaal op zoek naar die ene partner die ‘who ticks all the boxes.’

Een partner als statussymbool

‘Ik ben geen koe. Ik hoef niet verhandeld te worden,’ snikt één van de door Lucy gematchete bruiden in haar Vera Wang jurk. ‘Ik hoef geen bruidsschat.’

De vraag is dan: waarom wil een vrouw, die feitelijk gezien geen man nodig heeft (zelfs niet voor nageslacht), haar vrijheid opgeven? Welk element in de rekensom geeft de doorslag?

‘Je kunt mij je donkerste geheim vertellen,’ fluistert Lucy. ‘Ik heb alle redenen al gehoord.’ Het antwoord van de bruid laat maar weer eens zien hoe de kaarten geschud zijn voor mensen geobsedeerd met geld en status. Haar bijna-echgenoot is nét knapper, nét rijker, nét langer dan de man van haar zusje – en de jaloezie in de ogen van haar sibling is de reden waarom ze met hem trouwen.

‘Je voelt je dus waardevol naast hem,’ concludeert de matchmaker. Een partner, wil Lucy maar zeggen, is ook een soort statussymbool – zo’n man aan haar arm krikt ook haar ‘waarde’ op.

Gelach steeg op uit de zaal.

Dat andere ongrijpbare, mysterieuze onderdeel van de ‘klik’

‘Liefde,’ speecht even later de vader van de bruid, ‘is de laatst overgebleven religie.’

Is dat zo? Is liefde een mythe, een sprookje, een verhaal waarmee we toedekken dat de keuze voor een partner eigenlijk een zakendeal is, een manier om je eigen status te verhogen – zoals Lucy de matchmaker stelt? De film probeert daar een antwoord op te geven, in de vorm van wie-zal-ze-kiezen-trope: de arme toneelspeler (Richard Evans) met een opvliegend karakter, of de knappe guy in finance met een appartement van 12 miljoen (Pedro Pascal).

*Pas op, spoilers!*

Het uiteindelijke antwoord luidt: het huwelijk is nog steeds een zakendeal, maar ‘liefde’ moet op tafel liggen – een verstandshuwelijk is economisch gezien niet meer noodzakelijk, dus legt dat oergevoel, dat ongrijpbare mystieke fenomeen wat mensen ‘liefde’ noemen, veel gewicht in de schaal bij de keuze voor een levenspartner.

Die liefde, voorafgaand door de magische ‘klik’ heeft naast veiligheid en vertrouwdheid (zelfde afkomst, even hoge ‘waarde’) namelijk nog een cruciaal ingrediënt nodig: spanning. Die spanning – of kriebels, vlinders, whatever – is een gevolg van een onnavolgbaar chemisch proces, iets met feromonen, met genen, van ontelbare factoren waar wetenschappers (nog) niet volledig zicht op hebben.

Dit proces, legde Mark Mieras me uit, zorgt ervoor dat mensen in de liefde ‘op de feiten vooruit lopen’ – normaal vinden we iets of iemand pas ‘waardevol’ als we alle feiten kennen. Maar als je verliefd bent, sla je die stap over, je hecht je al aan iemand voordat je alle punten op je checklist hebt kunnen nagaan. De overlap tussen de rationele wensenlijstjes die mensen maken en hun uiteindelijke partner, is volgens onderzoekers dan ook vrijwel nihil.

Relaties zijn een obstakel voor het verwezenlijken van je eigen doelen

Het vervelende aan datingapps, of van professionele matchmakers, is dat de feiten (die checklists) op de voorgrond staan. Je scant snel de lengte, opleidingsniveau, uiterlijke kenmerken – en swiped door. Velen zien de apps dan ook als dé oorzaak van de vermeende ‘koppelcrisis’ – die technologie zou het natuurlijke liefdesproces verhinderen. Maar er is ook iets aan de hand in de cultuur: (jonge) mensen lijken minder geïnteresseerd in het romantische sprookje, in de spanning die komt kijken bij die magische klik. Rom-coms worden nauwelijks nog gemaakt (The Materialists is een net-niet-rom-com). In China is het scheidingsplot (denk: Eat Pray Love) in films en series veel populairder dan die met een romantisch plot. In de V.S. verschijnt de ene na de andere scheidingsmemoires, de grootste onverwachte bestseller van het jaar in Nederland is Beladen Huis – een boek dat vooral het verlies van het zelf in een relatie onderzoekt (en hoe die daarna herontdekt wordt).

Mogelijke verklaring voor deze culturele desinteresse in rom-coms, en, in de romantische relatie in het algemeen: het autonomie-ideaal (je hebt niemand nodig! zelfverwezenlijking boven alles!). De (financiële) noodzaak om je eigen behoeftes op te schorten voor een ander, consessies te doen, neemt bovendien (vooral voor vrouwen) almaar af. Liefde kost daarnaast ontzettend veel tijd en energie (daten, slapeloosheid, gepieker, onzekerheid), dat ten koste gaat van het nastreven van je eigen doelen – de opdracht van dat autonomie-ideaal.

Een gemiste kans

*Pas op, spoilers!*

Uiteindelijk komt The Materialists tot een (bitter) zoet einde: Lucy kiest voor de armlastige boze toneelspeler. Maar om tot deze keuze te komen, maakt de film een onnodig kunstmatige (en, als je het mij vraagt, ongeloofwaardige) afslag. Lucy’s lievelingsklant (een vrouw van 39 jaar waar ‘niets mis mee is’, maar die ook ‘geen usp’ heeft) wordt door haar match aangerand – wat Lucy doet inzien dat de liefde niet als koehandel is, dat er emoties op het spel staan. Op dit punt in de film stonden twee vrouwen in de stoelen naast mij op, en verlieten de zaal. Het is alsof de matchmaker dat inzicht nodig heeft om uiteindelijk in de armen van haar grote liefde te vallen.

Wat regisseur Celine Song in The Materialists buiten beschouwing laat, schrijft Richard Brody in The New Yorker, is juist het belangrijkste element van de liefde. De spanning, dat lichamelijke oergevoel, die tintelingen, hetgeen wat je slapeloze nachten bezorgd – verlangen, lust, spanning. Ofwel de onmisbare elementen die óók noodzakelijk zijn voor ‘de klik’, precies de factoren die we rationeel gezien niet in kaart kunnen brengen.

Omdat de verlangens van Lucy volledig buiten beeld blijven (de kijker leert niets over haar binnenwereld en haar emotionele landschap) is het voor de kijker moeilijk invoelbaar waarom ze uiteindelijk voor de toneelspeler kiest. Bovendien zien we geen enkele chemie tussen haar en de mannen, en lijkt er geen enkele sprake van lust. Door die emotionele leegte lukt het de film uiteindelijk niet om te ontsnappen aan het kille, rationele wereldbeeld waartegen het ageert.

‘De liefde’ vertelt regisseur Celine Song in een interview, ‘gaat over overgave.’ ‘En juist daar hebben we in een tijd waarin controle hoogtij viert (in de vorm van wensenlijstjes bij het daten, haartransplantaties om je marktwaarde op te krikken) moeite mee,’ aldus Song. Jammer, dat haar film er niet in slaagt om dat gevoel van overgave, de mysterieuze ervaring van echte liefde, niet goed weet over te dragen. The Materialists had juist een mooie antidote kunnen zijn van het autonomie-ideaal, om bij de kijker het verlangen naar dat raadselachtige gevoel van spanning en opwinding aan te wakkeren. Want juist dáár zijn verhalen goed in: invoelbaar maken wat we rationeel niet kunnen verklaren.

Tipsss

• Maak kennis met een nieuw soort mannelijke chef: The Soft Boy Cook (New York Times).

• Op school kun je maar beter een meisje zijn – en dat moet snel veranderen (De Correspondent).

• Waarom zijn vrouwen geobsedeerd met de lengte van mannen? En hoe lijden mannen daaronder? (The Guardian).

• De werkelijke verklaring voor de vruchtbaarheidscrisis en dalende geboortecijfer? Financiële onzekerheid, aldus dit VN-rapport (The New York Times).

• Meisjes worden steeds jonger ongesteld. Deze ouders proberen de menstruatie van hun dochters uit te stellen (Vox).

• De psychedelica-renaissance is nog lang niet voorbij. Kunnen paddo’s helpen bij mentale gezondheidsproblemen? Deze journalist probeerde het uit (5280).

• De kerk probeert zichzelf opnieuw uit te vinden met behulp van truffeltrippen. Dit gebeurt er als priesters high worden (The New Yorker).

• Hoe goed is ChatGPT écht in het geven van levensadvies? (Self).

• Is de parasociale relatie met een AI gevaarlijk, vroeg ik me af in Trouw.

Komende week zit ik in Limburg om de laatste hand te leggen aan mijn boek, In Therapie. Over twee weken ben ik dus weer terug met deze nieuwsbrief. Tot dan!